CHCEMY BYĆ WIODĄCĄ W KRAJU I ROZPOZNAWALNĄ W ŚWIECIE JEDNOSTKĄ

ROZMOWA „MH” Z PROF. DR HAB INŻ. ADAMEM ZIELIŃSKIM – DYREKOTREM SIEĆ BADAWCZA ŁUKASIEWICZ – GÓRNOŚLĄSKIEGO INSTYTUTU TECHNOLOGICZNEGO

„MH”: Panie Profesorze. Gratulujemy ponownego wyboru na stanowisko dyrektora Łukasiewicz – Górnośląskiego Instytutu Technologicznego, który kontynuuje działalność trzech jednostek, w tym dwóch gliwickich instytutów obchodzących jubileusz 80. lat działalności. Proszę o przypomnienie bogatej historii 8 dekad aktywności.

Prof. A.Zieliński: Dziękuję za gratulacje. Postaram się nie zawieść zaufania, jakim obdarzyło mnie kierownictwo Centrum Łukasiewicz.

Łukasiewicz – Górnośląski Instytut Technologiczny obchodzi w bieżącym roku jubileusz 80. lat działalności, kontynuując tradycje trzech połączonych instytutów: Instytutu Metalurgii Żelaza, Instytutu Spawalnictwa i Instytutu Napędów i Maszyn Elektrycznych Komel. Każdy z tych instytutów posiada bogaty dorobek, a uzyskane przez lata doświadczenie i rozpoznawalność stanowią istotne wartości dla rozwoju powołanego 1 stycznia 2023 r. nowego Instytutu.

Wracając do historii, w 1945 roku zostały powołane gliwickie instytuty: Instytut Metalurgii Żelaza i Instytut Spawalnictwa, a trzy lata później poprzednik Instytutu Napędów i Maszyn Elektrycznych Komel.

Instytut Metalurgii Żelaza im. Stanisława Staszica wywodzi się z Centralnego Instytutu Badawczego, powołanego w 1945 r. Początek jego działalności dotyczył odbudowy polskiego hutnictwa po zniszczeniach wojennych i rozbudowy jego potencjału wytwórczego. W latach 90. Instytut uczestniczył w restrukturyzacji polskiego hutnictwa i jego przystosowywania do integracji z Unią Europejską. W kolejnych dziesięcioleciach poszerzył zaangażowanie i specjalizację na rzecz użytkowników wyrobów stalowych. Stał się uznawanym w kraju i w Europie instytutem badawczym, specjalizującym się w rozwoju stali i stopów żelaza, technologii wytwarzania wyrobów stalowych, ich przetwórstwa i stosowania.

Instytut Spawalnictwa wywodzi się od powołanego w 1945 r.  Państwowego Instytutu Spawalniczego, który w 1947 r. został przemianowany na Hutniczy Instytut Spawalniczy. W 1948 r., po włączeniu kilku innych instytutów przemysłowych, uzyskał nazwę: Instytut Spawalnictwa (IS). IS jest oficjalnym przedstawicielem Polski oraz członkiem Międzynarodowego Instytutu Spawalnictwa i Europejskiej Federacji Spawalniczej. Posiada status Autoryzowanej Organizacji Krajowej wraz z uprawnieniami do certyfikowania personelu spawalniczego oraz wytwórców wyrobów i konstrukcji spawanych, pełni rolę Polskiego Centrum Spawalnictwa.

Zakres działalności Instytutu obejmuje badania spawalności i opracowanie technologii w zakresie spawania, lutowania, napawania, cięcia, zgrzewania i klejenia oraz innych procesów łączenia materiałów metalowych i niemetalowych.

Instytut Napędów i Maszyn Elektrycznych Komel wywodzi się z powstałego w 1948 r. Centralnego Biura Konstrukcji Maszyn Elektrycznych, na bazie którego w wyniku kilku przekształceń w 2013 r. powstał Instytut Napędów i Maszyn Elektrycznych KOMEL. Poprzednicy Instytutu Komel w okresie powojennym opracowywali dokumentacje konstrukcyjne maszyn elektrycznych dla istniejących i nowo uruchamianych fabryk. Po uzyskaniu statusu instytutu badawczego Komel prowadzi badania naukowe i prace rozwojowe w zakresie projektowania i konstrukcji oraz wytwarza maszyny elektryczne, transformatory, urządzenia elektromechaniczne, elektryczne układy napędowe i prądnice dla OZE, a także aparaturę pomiarową i diagnostyczną.

„MH”: W 2023 doszło do połączenia Instytutu Metalurgii Żelaza, Instytutu Spawalnictwa i Instytutu Napędów i Maszyn Elektrycznych KOMEL wchodzących w skład Sieci Badawczej Łukasiewicz. Skąd zrodził się ten pomysł i jakie przyniósł efekty?

Prof. A.Zieliński: Polityka Sieci Badawczej Łukasiewicz jest ukierunkowana na łączenie mniejszych instytutów, ponieważ w warunkach globalizacji, działalność małych podmiotów na konkurencyjnym rynku jest utrudniona. Oddolna inicjatywa konsolidacji trzech Instytutów pojawiła się w lutym 2022 r. Akceptacja kierownictwa Centrum Łukasiewicz pozwoliła na rozpoczęcie procesu przygotowawczego, który zakończył się ostateczną decyzją o połączeniu instytutów przez Radę Centrum Łukasiewicz w grudniu 2022 r.

Łukasiewicz – GIT stanowi obecnie interdyscyplinarną jednostkę naukowo-badawczą, prowadząc badania w zakresie trzech kierunków określonych w Strategii Sieci:

• Obronność i bezpieczeństwo Państwa
• Transformacja energetyczna
• Gospodarka o obiegu zamkniętym

Połączenie potencjałów badawczych wpłynęło pozytywnie na poprawę efektywności realizacji celów stawianych instytutom Sieci w zakresie optymalizacji kosztów prowadzonej działalności oraz poszerzenia oferty dla odbiorców zewnętrznych, szczególnie partnerów przemysłowych, co w konsekwencji przyczynia się do poprawy wyników finansowych. Korzyści wynikające z połączenia dotyczą intensyfikacji pozyskiwania projektów w szczególności o wysokim potencjale komercjalizacyjnym, poszerzenia oferty badawczej i komercjalizacyjnej oraz rozwoju kadry i optymalizacji wykorzystania aparatury. Założeniem było utworzenie w regionie śląska stabilnej, interdyscyplinarnej jednostki naukowo-badawczej o międzynarodowym potencjale i zasięgu działania. Wykorzystanie potencjału badawczego, kadry i zaawansowanej infrastruktury badawczej, przyczynia się do opracowania kompleksowej oferty dla sektorów energetycznego, transportu, obronnego i stalowego a także lotniczego i kosmicznego, które są kluczowe dla gospodarki i bezpieczeństwa Państwa.

„MH”: Obecny Łukasiewicz – GIT to szeroki zakres działalności naukowo-badawczo-wdrożeniowej, w tym dla sektora stalowego. Ważną jego częścią jest działalność Centrum Technologii Metalurgicznych. Co oferujecie branży, która stoi m.in. przed wyzwaniami dekarbonizacyjnymi?

Prof. A.Zieliński: Centrum Technologii Metalurgicznych zajmuje się opracowywaniem i doskonaleniem technologii w zakresie procesów surowcowych, wytapiania i odlewania stopów metali oraz wytwarzania wyrobów ze stali i stopów metali.

W zakresie technologii surowcowych Instytut prowadzi długofalowe badania rozwojowe, jak również projekty wynikające z bieżących potrzeb sektora stalowego w kraju, a także producentów europejskich. Długofalowe badania dotyczą dekarbonizacji technologii produkcji stali oraz recyklingu odpadów z wykorzystaniem metalurgii wodorowej. Dekarbonizacja polega na zastosowaniu wodoru jako reduktora rudy żelaza, a recykling na częściowym zastąpieniu importowanej rudy żelaza odpadami żelazonośnymi, które zalegają na składowiskach. W skali laboratoryjnej uzyskano potwierdzenie metody przetwarzania drobnoziarnistych odpadów poprzez ich redukowanie wodorem do postaci ciekłego stopu żelaza. Badania te przyczyniły się do pozyskania dwóch międzynarodowych projektów finansowanych z unijnego programu Horyzont Europa o podobnej tematyce badawczej. Projekty zlecane przez zakłady metalurgiczne obejmują: technologie oczyszczania gazu wielkopiecowego, charakterystyki rud żelaza, oznaczanie wytrzymałości grudek rud żelaza i spieków oraz testy i oznaczanie właściwości termoplastycznych brykietów żelazonośnych.

W zakresie stalownictwa Instytut doskonali technologię wytwarzania stali w piecu łukowym, opracowuje nowe rodzaje zasypek, żużli i odtleniaczy z wykorzystaniem recyklingu odpadów. Opracowuje nowe sposoby wytwarzania i odlewania stali i stopów o bardzo wysokiej jakości metalurgicznej i jednorodnej strukturze odlewów, m.in. dla krajowego sektora obronnego.

Technologie wytwarzania wyrobów ze stali i stopów metali w ostatnim okresie zostały podporządkowane potrzebom sektora obronnego. Pierwszoplanowe znaczenie mają projekty dotyczące półwyrobów do produkcji amunicji oraz do wytwarzania elementów opancerzenia. Instytut na potrzeby obronności wytwarza w nisko-tonażowych ilościach półwyroby do produkcji amunicji artyleryjskiej i rakietowej, a także silniki elektryczne o niskim śladzie elektromagnetycznym dla marynarki wojennej.

Oczywiście Instytut pozostaje nadal partnerem przedsiębiorstw z sektora stalowego w zakresie technologii produkcji wyrobów na cele cywilne. Kontynuowane są prace nad rozwojem stali wielofazowych dla motoryzacji, poprawą jakości szyn kolejowych, badania nad ograniczeniem falistości i prostości blach, powstających w procesie walcowania na gorąco.

„MH”: Ostatnio szerokim echem odbija się stwierdzenie największych potentatów hutniczych, że wodór jako ścieżka dekarbonizacji przemysłu stalowego jest nieopłacalny. W Instytucie posiadacie pewne doświadczenia w tym zakresie. Czy Pana zdaniem ta droga powinna zostać zarzucona?

Prof. A. Zieliński: W procesie wielkopiecowym wytwarzania surówki do redukcji rudy żelaza może być stosowany wodór, co powoduje ograniczenie emisji dwutlenku węgla. Niestety obecne koszty tego wariantu technologii są znacznie wyższe od standardowo stosowanego procesu zintegrowanego (wielki piec + konwertor tlenowy). Niemniej od kilku lat w Unii Europejskiej prowadzonych jest szereg prac, dotyczących technologii wodorowych. Wykorzystanie wodoru w procesach wytwarzania stali (metalurgia wodorowa) niewątpliwie poprawia efektywność procesów metalurgicznych w aspekcie środowiskowym. Ponadto wysokie powinowactwo wodoru do tlenu, powoduje, że szybkość redukcji rud żelaza, a zwłaszcza plazmą wodorową, jest ponad 100-krotnie większa, niż za pomocą koksu w wielkim piecu.

Łukasiewicz – GIT, prowadzi badania nad technologią wytwarzania stali z wykorzystaniem wodoru, które obejmują testy w skali laboratoryjnej, pozwalające ocenić realne możliwości tego procesu. Poprzedzają one analizy teoretyczne i opracowanie projektu pilotażowej linii do wytwarzania stali bezpośrednio z rudy żelaza w skali półtechnicznej. Istotnym ograniczeniem rozwoju technologii wodorowych jest obecnie ich stosunkowo niski poziom gotowości, co wymaga dalszych badań w perspektywie co najmniej kilkunastu lat. (…)

CAŁY WYWIAD PRZECZYTASZ W NAJNOWSZYM WYDANIU MH 10/11