Partycypacja pracowników w zarządzaniu poprzez udział w organach kierowniczych przedsiębiorstw: doświadczenia międzynarodowe, wnioski dla Polski.

PRZEGLĄD DOŚWIADCZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH

W Holandii prawo daje spółkom, zarówno akcyjnym (NV), jak i z ograniczoną odpowiedzialnością (BV), możliwość wyboru struktury organów kierowniczych. Można więc ograniczyć się tylko do ustanowienia zarządu lub obok niego utworzyć także radę nadzorczą. Jednak duże spółki, czyli mające kapitał zakładowym przekraczający 16 milionów euro, zatrudniające co najmniej 100 pracowników w Holandii i posiadające radę pracowników (jej utworzenia jest obowiązkowe dla spółek zatrudniających ponad 50 pracowników), muszą posiadać radę nadzorczą lub dyrektorów nie wykonawczych w zarządzie, kiedy ten jest jedynym organem kierowniczym spółki. W spółkach zaliczających się do tej kategorii rada pracowników ma prawo do nominowania jednej trzeciej członków rady nadzorczej, lub zarządu, w charakterze dyrektorów nie wykonawczych. W spółkach o dwóch organach kierowniczych, rada pracowników przedstawia nominacje na przedstawicieli radzie nadzorczej, która co do zasady powinna je zaakceptować, o ile w grę nie wchodzą poważne przesłanki przemawiające za odrzuceniem kandydata. Spory na tym tle podlegają ocenie sądu powszechnego. Następnym krokiem jest przedstawienie pozytywnie ocenionych przez radę nadzorczą nominacji walnemu zgromadzeniu. Walne zgromadzenie może odrzucić kandydatów, mimo pozytywnej opinii rady nadzorczej. Nadrzędną zasadą określającą tok postępowania jest zabezpieczenie praw udziałowców/akcjonariuszy do sprzeciwu wobec nominacji. Jeśli spółka nie ma rady nadzorczej, a tylko zarząd, to on, a dokładnie dyrektorzy nie wykonawczy, przejmuje rolę rady nadzorczej, w tym odpowiedzialność za nominowanie kandydatów na przedstawicieli pracowników. Dyrektorzy nie wykonawczy, powoływani na walnym zgromadzeniu, muszą stanowić większość zarządu i mianują dyrektorów wykonawczych. W „dużych” spółkach z jednym organem kierowniczym rada pracowników zachowuje prawa do nominowania do jednej trzeciej członków zarządu na stanowiskach dyrektorów nie wykonawczych. Holenderski system reprezentacji pracowniczej w organach przedsiębiorstw cechuje się tym, że w imię dbałości o interes ogólny przedsiębiorstwa wyklucza z członkostwa w radzie nadzorczej lub z pozycji dyrektora nie wykonawczego pracowników spółki lub związku zawodowego zaangażowanego w rokowania zbiorowe ze spółką. Intencją jest neutralizacja wpływu interesów partykularnych. W rezultacie członkami rad nadzorczych lub dyrektorami nie wykonawczymi zostają osoby z zewnątrz. Członkowie rady nadzorczej i dyrektorzy nie wykonawczy nominowani przez radę pracowników mają takie same prawa i obowiązki jak wszyscy inni członkowie rady i dyrektorzy, co dotyczy również ich kadencji, która wynosi początkowo cztery lata, może zostać następnie przedłużona o kolejne cztery, zaś później  dwukrotnie o dwa lata. Dyrektorzy nie wykonawczy generalnie są traktowani w taki sam sposób jak członkowie rady nadzorczej.

W Luksemburgu spółki akcyjne (SA) mają możliwość wyboru struktury organów kierowniczych. Mogą więc ograniczyć się do ustanowienia tylko zarządu lub też dodatkowo powołać radę nadzorczą. Przedstawiciele pracowników zasiadają w organach kierowniczych spółek, które zatrudniają co najmniej 1000 pracowników lub ponad 25% ich kapitału jest własnością państwa, względnie posiadają koncesję państwową związaną z ich główną dziedziną działalnością. Tych ostatnich spółek jest kilka i są enumeratywnie wyliczone w ustawie. W spółkach zatrudniających co najmniej 1000 pracowników ich przedstawiciele stanowią jedną trzecią składu rady nadzorczej lub zarządu, w zależności od struktury organów kierowniczych. Jako że rada nadzorcza musi liczyć co najmniej dziewięciu członków, musi być w niej przynajmniej trzech przedstawicieli pracowników. Z kolei w spółkach z co najmniej 25% udziałem państwa lub koncesją państwową na każdych 100 pracowników wybierany jest jeden przedstawiciel, z tym, że nie może być ich mniej niż trzech oraz nie więcej niż jedna trzecia całego składu rady nadzorczej lub zarządu. Przedstawiciele pracowników są wybierani przez delegatów pracowniczych z danej spółki, przy czym muszą mieć co najmniej dwuletni staż pracy. Wyjątkiem jest przemysł stalowy, w którym trzech przedstawicieli pracowników jest wybieranych przez reprezentatywne na szczeblu krajowym związki zawodowe i mogą to być osoby niebędące pracownikami. Przedstawiciele pracowników mają takie same prawa i obowiązki jak inni członkowie zarządu/rady nadzorczej, ich kadencja również trwa tyle samo. Czas trwania kadencji regulują statuty spółek, ale nie może być ona dłuższa niż sześć lat. Nie ma ograniczeń co do liczby kadencji, ale prawo zakazuje przedstawicielom pracowników zasiadania w więcej niż dwóch zarządach/radach, jeśli spółki działają w różnych sektorach gospodarki oraz udziału w więcej niż jednym zarządzie/jednej radzie danej branży. Przedstawiciele pracowników w organach spółki pozostają jej pracownikami i są chronieni przed zwolnieniem w okresie sprawowania funkcji oraz kolejnych sześciu miesiącach.

W Niemczech przedstawiciele pracowników mają prawo do zasiadania w radach nadzorczych dużych spółek, obsadzając odpowiednio jedna trzecią miejsce w radach spółek zatrudniających od 500 do 2000 pracowników i połowę w radach spółek zatrudniających ponad 2000 pracowników. W przemyśle węglowym oraz hutnictwie żelaza i stali przedstawiciele pracowników mają dodatkowe prerogatywy w zakresie powoływania dyrektora ds. pracy: nie można na to stanowisko powołać nikogo wbrew woli przedstawicieli. Dyrektor ds. pracy jest odpowiedzialny za kwestie kadrowe i zatrudnienia. Przedstawiciele pracowników mają takie same prawa i obowiązki jak inni członkowie rady nadzorczej. Co do zasady, w spółkach zatrudniających do 2000 pracowników przedstawiciele pracowników muszą być pracownikami spółki. Kandydaci są nominowani przez radę zakładową lub przez co najmniej 10% załogi, względnie 100 pracowników, jeśli to mniejsza liczba. Następnie przedstawiciele są wybierani przez wszystkich pracowników w tajnym głosowaniu. W większych firmach mających powyżej 2000 pracowników niektórzy przedstawiciele pracowników są nominowani bezpośrednio przez związek zawodowy lub związki zawodowe mające swoich członków w przedsiębiorstwie i zazwyczaj są to zawodowi działacze związkowi. Pozostali to pracownicy spółki, choć przynajmniej jeden z nich musi być przedstawicielem kadry kierowniczej wyższego szczebla. Przedstawiciele kadry kierowniczej niższego szczebla są nominowani przez co najmniej 20% załogi lub 100 pracowników, z wyłączeniem kadry kierowniczej wyższego szczebla. Przedstawiciele kadry kierowniczej wyższego szczebla są nominowani przez pracowników należących wyłącznie do tej kategorii, którzy muszą przedstawić dwóch kandydatów na jedno stanowisko. Wszyscy nominowani kandydaci poddawani sią ocenie wszystkich pracowników, którzy dokonują wyboru w głosowaniu tajnym bezpośrednio lub pośrednio, przez delegatów siły roboczej, jeśli przedsiębiorstwo zatrudnia ponad 8000 pracowników. W przedsiębiorstwach o zatrudnieniu powyżej 2000 pracowników, liczba i struktura powołań przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej przedstawia się następująco: w spółce o zatrudnieniu do 10000 – sześciu przedstawicieli pracowników, w tym trzech wskazanych przez pracowników szeregowych, dwóch z nominacji związków zawodowych  i jeden – kadry kierowniczej; w spółce o zatrudnieniu powyżej 10000, ale nie więcej niż 20000, ośmiu przedstawicieli pracowników, odpowiednio pięciu, dwóch i jeden; w spółce o zatrudnieniu powyżej 20000 10 przedstawicieli pracowników, odpowiednio sześciu, trzech i jeden. Przedstawiciele pracowników w radach nadzorczych pełnią funkcję przez taką samą kadencję jak osoby reprezentujące akcjonariuszy. Kadencja ta jest ograniczona przepisami prawa do okresu kończącego się na corocznym walnym zgromadzeniu po upływie czterech pełnych lat obrotowych. Jako że członkowie rad nadzorczych są zwykle powoływani na corocznym walnym zgromadzeniu, już po rozpoczęciu roku obrotowego, pierwszy niepełny rok nie jest wliczany do całkowitego okresu kadencji, w praktyce więc okres sprawowania funkcji wynosi pięć lat.

Na Słowacji przepisy zapewniają pracownikom prawo do posiadania przedstawicieli w organach przedsiębiorstwa, zarówno w spółkach prywatnych, jak i państwowych, choć w sektorze prywatnym prawo pracowników do reprezentacji w radzie nadzorczej zależy od wielkości spółki i jej statusu prawnego. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (s.r.o.) nie mają obowiązku posiadania rady nadzorczej.

Spółki akcyjne (a.s.) są zobowiązane do posiadania rady nadzorczej, składającej się z co najmniej trzech członków, a także zarządu. Jeśli spółka zatrudnia więcej niż 50 pracowników w pełnym wymiarze czasu pracy, pracownicy mają prawo do wyboru jednej trzeciej członków rady nadzorczej. Pozostali członkowie są wybierani przez akcjonariuszy na dorocznym walnym zgromadzeniu. Przedstawiciele pracowników mają takie same prawa i obowiązki jak inni członkowie rady nadzorczej. Prawo zezwala również spółkom zatrudniającym mniej niż 50 pracowników na ustanowienie dobrowolnie reprezentacji pracowników w radzie, w wymiarze jednej trzeciej składu oraz na zwiększenie proporcji przedstawicieli pracowników z jednej trzeciej do maksymalnie połowy składu rady. Kandydaci na przedstawicieli pracowników w radzie są nominowani przez związek zawodowy lub przez 10% pracowników. Wybory są organizowane mogą być bezpośrednie lub odbyć się za pośrednictwem upoważnionych przedstawicieli, którzy sami są wcześniej wybierani. Aby wybory były ważne, wymagana jest minimum 50% frekwencja. Okres kadencji wszystkich członków rady nadzorczej określa statucie spółki. Zgodnie z prawem, nie może on być dłuższy niż pięć lat.

Przedsiębiorstwa państwowe prowadzące działalność gospodarczą (z obowiązku wyłączone są podmioty dostarczające usługi publiczne) również muszą posiadać radę nadzorczą Rada nadzoruje dyrektora, który sprawuje kierownictwo jednoosobowo. Rada nadzorcza w spółkach należących do państwa musi zawsze składać się z nieparzystej liczby członków, maksymalnie dziewięciu. Jej przewodniczący jest mianowany przez rząd i nie może być pracownikiem spółki. Połowa pozostałych członków rady nadzorczej jest wybierana przez pracowników spółki z ich grona w tajnym głosowaniu, bezpośrednio lub pośrednio przez delegatów. Jeśli w spółce działa związek zawodowy, ma on prawo wyznaczyć jednego ze swoich członków na przedstawiciela pracowników w radzie nadzorczej. Pozostali członkowie rady nadzorczej są mianowani przez rząd. Przedstawiciele pracowników mają takie same prawa i obowiązki jak inni członkowie rady nadzorczej. Jan Czarzasty

CIĄG DALSZY W PIĄTEK 19 LIPCA 2024